Wat is een duurzame shampoo?
Duurzame auto’s, duurzame lampen en duurzame shampoos. Tegenwoordig is bijna alles duurzaam, of tenminste, dat wordt gesuggereerd. Maar wanneer spreek je nou van een duurzaam product en wanneer dus van een duurzame shampoo?
Wat is duurzaam?
Om erachter te komen wat duurzame shampoo is gaan we eerst een stapje terug. We bekijken eerst wat de begrippen duurzaam en duurzaamheid betekent. Er gaat immers geen dag voorbij zonder dat je de termen ziet of hoort.
Zo omschrijft de website van Genootschap Onze Taal het begrip duurzaam. Tenminste, dit was de omschrijving tot het begin van de eenentwintigste eeuw. Daarna is het begrip behoorlijk opgerekt. Dit komt door de veranderlijke kijk op het klimaat en de natuur. Inmiddels betekent de term in ruime zin het “rekening houden met het eindige bestaan van energiebronnen, grondstoffen, voedsel, etc”.
Duurzaam in het algemeen betekent dus dat iets lang meegaat. De afgelopen decennia is dit specifiek richting de natuur en het milieu getrokken. Simpelweg om de natuur en het milieu lang mee te laten gaan.
Wat zijn duurzame producten?
Als we van bovenstaande uitleg de vertaalslag maken naar producten, dan ontstaan er verschillende uitkomsten die uiteindelijk weer op elkaar slaan. Enerzijds zien we dat de natuur en het milieu zo min mogelijk belast worden bij het maken van producten. Anderzijds slaat duurzaamheid ook op de producten zélf, en op hoelang of hoe vaak deze mee gaan. Naast de gebruikstíjd is bovendien ook het de impact op natuur & klimaat gedurende, en ná het gebruik van belang. In het kort moet er dus worden gekeken naar de hele levenscyclus van een product voordat je echt de duurzaamheid kan beoordelen.
De drie dimensies van duurzame producten?
Kijkend naar de levenscyclus kunnen we dus drie dimensies gebruiken om de duurzaamheid van producten te beoordelen. Bij alle drie de dimensies is de uitkomst steeds hetzelfde: de minimale belasting van natuur en milieu. Per dimensie behandelen we daarom de impact.
1. Hoe wordt het product gemaakt en na gebruik verwerkt?
De relatie tussen de consument en een product begint op het moment dat het product aangeschaft wordt. Bijvoorbeeld in de winkel of online. In de meeste gevallen bestaat je aangekochte product al, en soms wordt het speciaal voor de consument gemaakt. De consument rekent zich rijk met de nieuwe aankoop en start met het gebruik daarvan, in welke vorm dan ook. Dit gebruik kan variëren van enkele seconden tot jarenlang gebruik. Toch komt er een moment dat er afscheid van het product wordt genomen.
De start en het eind van de relatie met het product is niet de daadwerkelijke start en einde van het product. Het product wordt immers geproduceerd, geoogst, bereidt, of in welke vorm dan ook klaar gemaakt voor levering. Vervolgens komt pas het moment waarop de consument in vol bewustzijn gebruik maakt van het product.
Op het oog is er vervolgens een laatste stap: het moment dat het product weggegooid wordt. De consument verbreekt de relatie met het product, waarna het via de prullenbak, grofvuil of op een andere manier het huis verlaat. Daarmee is het bestaan van het product echter nog niet voorbij. Er is nog een hele weg te gaan voordat het product uiteindelijk vernietigd of hergebruikt wordt.
De periode vóór en ná de relatie tussen de consument en het product is cruciaal voor de beoordeling of het product duurzaam is. Helaas zijn deze fases van de productlevenscyclus vaak lastig in kaart te brengen. Zo is vaak onbekend onder wat voor omstandigheden het product gemaakt is en of het product ook daadwerkelijk wordt hergebruikt.
2. Hoelang gaat een product mee?
Als tweede dimensie zoomen we in op de periode dat de consument het product in gebruik heeft, of zoals hierboven besproken wordt, de periode dat de consument een relatie met het product heeft. Bedrijven streven steeds meer naar het zogenaamde ‘Sell more, sell faster’ principe. Dit houdt in dat het economisch voordeel heeft om de consument zo vaak mogelijk weer een nieuw product te laten kopen. Dit wordt op verschillende manieren versterkt. Dit gaat natuurlijk lijnrecht in tegen alle duurzame bedoelingen. Immers, écht duurzame producten gaan juist lange tijd mee en hoeven zelden tot nooit vervangen te worden.
3. Wat is de impact van het product tijdens gebruik?
Tot slot kijken we naar het gebruik van het desbetreffende product, en de impact daarvan op de natuur en het milieu. Bijna altijd zijn er voor producten verschillende alternatieven. Zo kun je de keuze die je maakt baseren op prijs, gebruiksvriendelijkheid, toegankelijkheid maar ook op duurzaamheid. Een goed voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld de ledlamp. Van alle lamp opties die er op de consumentenmarkt zijn is led verlichting de beste oplossing als het gaat om besparing.
Uiteindelijk zal de consument een weloverwogen keuze moeten maken, en daarbij alles aspecten mee moeten nemen. Op duurzaamheidsniveau is het aan te raden om te kijken of een producent er daadwerkelijk alles aan gedaan heeft om de productie-belasting van het milieu tot een absoluut minimum te beperken.
Geheel volgens het eerder genoemde “Sell more, sell faster” principe, is het ook een trend om reparaties steeds moeilijker te maken. Op die manier zorgen bedrijven er namelijk voor dat ze hun producten vaker kunnen verkopen. Laten we hier eens verder op in zoomen:
Reparaties producten wordt vermoeilijkt
Producten worden steeds complexer gemaakt waardoor reparatie lastig wordt. Waar vroeger bijvoorbeeld slechts een draadje los zat, bevat datzelfde product nu software die niet meer goed functioneert. Een draadje is weer makkelijk aan te sluiten, maar een software uitlezen en repareren is al een stuk lastiger. Ook bij producten waar geen digitaliseringsslag aan te pas is gekomen wordt het doen van reparaties lastiger gemaakt door essentiële onderdelen lastig bereikbaar te maken voor reparatie.
Nieuwe versies en updates
Geheel in lijn komen bedrijven steevast met nieuwe versies van bestaande producten op de markt. Zo forceren leveranciers van bijvoorbeeld mobiele telefoons een snelle omlooptijd van smartphones. De huidige omlooptijd van mobiele telefoons is drie jaar. Toch blijkt dat zestig procent van consumenten een nieuwe mobiele telefoon koopt met een andere reden dan dat de telefoon kapot of versleten is.
Alles wordt uit de kast gehaald om consumenten weer sneller terug te laten komen voor een nieuwe aankoop. Dit is een geraffineerde werkwijze van bedrijven die steeds een beetje extra economische levensduur van producten afsnoepen. Nog maar één generatie geleden overleefde veel huishoudelijk apparatuur een mensenleven. Tegenwoordig heeft menig consument al na de eerste aankoop opnieuw een stofzuiger of koffiezetapparaat moeten aanschaffen.
Uitlokking tot nieuwe aankopen
Bovendien is de toegankelijkheid om nieuwe producten aan te schaffen afgelopen decennia enorm vereenvoudigd. De consument hoeft de stoel niet meer uit te komen om een nieuw koffiezetapparaat aan te schaffen. Deze gedachten van gemak wint het vaak van de moeite die komt kijken bij de reparatie van een product. Zo moet een product vaak worden opgestuurd of weggebracht. Dat is in veel gevallen al teveel gedoe voor de consument waardoor het nieuw aanschaffen van producten voor de hand ligt.
De prijs van duurzaamheid
Tot slot zijn bovengenoemde dimensies onderhevig aan een belangrijke factor, namelijk de prijs van het product. Stel dat de prijs van bijvoorbeeld duurzame shampoo 130 euro voor een kleine verpakking zou zijn. Dan zouden consumenten niet te bewegen zijn naar duurzame shampoo. Dat klinkt logisch maar prijsbepaling is een groot thema omdat Nederland en de rest van de wereld economisch gedreven is. Hoe mooi oplossingen ook zijn, alles wordt tegen de lat van economische waarden gelegd.
Wat is een duurzame shampoo
De verpakking van de shampoo
Om te beginnen houden we de verpakking tegen het licht van duurzaamheid. Wordt de verpakking op een dusdanige manier geproduceerd dat de natuur en het milieu zo min mogelijk worden belast? En wat voor invloed heeft de verpakking van de shampoofles op deze punten zodra het leeg is en door de consument weggegooid wordt? We zullen ze stap voor stap met je doornemen.
- Welke veelvoorkomende shampooverpakkingen zijn er en hoe worden die geproduceerd?
- Wat gebeurt er met de shampooverpakkingen na het gebruik van de shampoo? Door de levenscyclus van de shampooverpakking te volgen kunnen we bepalen of dit onderdeel van de shampoo duurzaam genoemd kan worden.
1. Soorten shampooverpakkingen
Plastic
Verreweg de meeste shampooflessen zijn gemaakt van plastic. De plasticfles is goedkoop te produceren en heeft de juiste eigenschappen om het gebruik voor de consument gemakkelijk te maken.
Gerecycled plastic
Steeds vaker zien we shampooflessen op de markt verschijnen die gemaakt zijn van gerecycled plastic. Deze flessen zijn (deels) gemaakt van gerecycled plastic maar behouden de eigenschappen en voordelen van een nieuwe plastic shampoofles.
Overige verpakkingen
Heel af en toe zie je shampoos die een verpakking van glas of aluminium hebben. Dit is echter een erg klein onderdeel van de markt.
Geen verpakking
Een steeds populairder wordende ontwikkeling is het compleet weglaten van de verpakking. Dit zou voor de gebruikelijke vloeibare shampoo problematisch worden maar bij de zogenaamde shampoobars is dit wel mogelijk. Een ‘blok’ vaste shampoo heeft enkel een wikkel van bijvoorbeeld papier waar de verplichte productinformatie opstaat. Verder is er geen verpakking meer noodzakelijk.
Het produceren van de verpakking
Om plastic te produceren is er naast een aantal grondstoffen ook energie nodig. De belangrijkste ingrediënten van plastic zijn ruwe olie, steenkool en aardgas. Om deze grondstoffen te verkrijgen vindt er mijnbouw plaats. Na het delven moeten de betreffende grondstoffen vervolgens bewerkt worden zodat er plastic van gemaakt kan worden. Dit bewerken gebeurt in raffinaderijen. Zowel bij de mijnbouw als bij de werkzaamheden in de raffinaderijen is er flink wat energie nodig, wat vanzelfsprekend de belasting op milieu en natuur verder vergroot.
2. Wat gebeurt er met de shampooverpakkingen na het gebruik van de shampoo?
Shampooflessen recyclen
Om er voor te zorgen dat er minder grondstoffen gedolven dienen te worden, en om daarbij uitputting van de bodem te voorkomen, is recyclen een goed idee. Bij recycling wordt er afval(plastic) gebruikt om nieuwe (plastic) producten van te maken. Recyclen is daarom een mooie ontwikkeling om het verbruik van grondstoffen te verminderen. Echter kleven er ook nadelen aan dit proces. Immers, ook bij recyclen wordt er gebruikt gemaakt van veel energie. Daarnaast is er veelal sprake van downcycling. Bij elke recyclebeurt wordt de kwaliteit van het plastic minder doordat het teveel afgebroken wordt. Plastic kan daarom slechts een paar keer worden gerecycled.
Dit is direct ook de reden dat het heel lastig is om hoogwaardige plastic producten te maken van gerecycled plastic. Zodoende gebeurt dit tegenwoordig op wereldwijde schaal slechts voor 2% van al het plastic. Tegenwoordig stellen leveranciers van cosmetica en shampoos steeds hogere eisen aan de (plastic) verpakkingen. De vraag is of het wenselijk is om gerecycled plastic van een hoogwaardige kwaliteit te gebruiken voor shampooflessen die vaak slechts één keer gebruikt worden.
Toch is recycling een proces dat continue door ontwikkelt wordt, ondanks dat het niet dé oplossing is. Het draagt namelijk wel degelijk bij aan minder belasting van natuur en milieu en zorgt bij de consumenten voor bewustwording van het plasticgebruik.
Navulverpakkingen
Als het om de shampoo zelf gaat heb je ook een nieuwe ontwikkeling op gebied van verpakkingen, de navulbare verpakking. De consument koopt een shampooflacon die nagevuld kan worden. Zodra de shampoo op is kan deze bijgevuld worden met vloeibare shampoo uit een navulbare verpakking. Het idee is dat met een navulverpakking materiaal bespaard wordt ten aanzien van het opnieuw aanschaffen van een hele nieuwe flacon. De hoeveelheid verpakking is op deze manier inderdaad minder dan de originele shampooflacon. Toch zijn ook in dit geval de navulverpakkingen nagenoeg allemaal van plastic gemaakt. Hoewel sommige navulverpakkingen bestaan uit gerecycled plastic blijft er toch een beroep gedaan worden op plastic en alle nadelen die daaraan verbonden zijn. Hoe dan ook, minder verpakking is al wel een stap in de goede richting.
Shampoo zonder verpakking
Géén verpakking, dat klinkt dan als een goede oplossing. En dat is het ook. Zonder productie van verpakkingen worden het milieu en de natuur niet uitgeput of belast. Helaas is het wel lastig om vloeibare shampoos verpakkingsvrij te vervoeren en te gebruiken. Toch kun je shampoos zonder verpakking verkrijgen. Zo bestaan er zogenaamde shampoobars; vaste blokken die onder de douche gebruikt kunnen worden Dit is op zichzelf een mooie manier, alleen moeten consumenten de shampoo wel op een compleet andere manier gebruiken.
Naar duurzame shampoo
De keuze voor het soort shampooverpakking draagt bij aan hoe duurzaam (of niet duurzaam) een shampoo is. We hebben bovenstaand de (gerecyclede) plastic shampoofles, de navulverpakking en de verpakkingsvrije shampoo besproken. Daarbij is de conclusie dat shampoos in nieuwe plasticverpakkingen het minst duurzaam zijn vanwege de energie en grondstoffen die nodig zijn om de plasticfles te produceren. Het kopen van shampoo in gerecyclede verpakking is al een stap in de goede richting. Zo voorkom je dat de bovengenoemde grondstoffen verbruikt worden. Toch zorgt recycling nog niet voor een gesloten oplossing waarbij gelijkwaardige producten met de zelfde kwaliteit gerecycled kunnen blijven worden. De kwaliteit wordt elke keer tijdens het recyclen afgebroken, ook wel downcycling genoemd. De beste oplossingen zijn daarom de verpakkingsvrije shampoos. Geen vloeibare shampoo, dat is misschien even wennen maar zo minimaliseer je wel de belasting van natuur en milieu. En laat dat nou net de maatstaf zijn om te spreken over een duurzame shampoo. We zullen iets later verder terug komen op de verpakkingsvrije shampoos.
De verpakking in de prullenbak
We weten nu wat de impact is van het produceren van verschillende soorten shampooverpakkingen. Maar na een gemiddeld verbruik van een maand is de shampoo op. Wat blijft er dan achter voor in de prullenbak?
Plasticverpakking
De levensduur van single-use plastic shampoofles is kort en daarmee niet duurzaam. In de praktijk recyclen we in Nederland helaas nog steeds minder dan 50% van het verpakkingsmateriaal dat op de markt is gekomen. De rest van de verzamelde verpakkingen eindigt voor een groot deel in de verbrandingsovens. Daar houdt het op voor de plastic shampoofles maar niet voordat er bij de verbranding nog flink wat uitstoot ontstaat. Daarnaast beland ook een deel van het plasticafval in de natuur, waaronder de oceanen. Van al het plastic wereldwijd eindigt zo’n 3% in de oceaan. Als dat op deze manier doorgaat zal er in 2050 meer plastic dan vis in de zee zitten volgens de Plastic Soup Foundation.
Duurzaamheid van gerecycled plastic
Het duurzaamheidsvoordeel van de gerecyclede plastic shampoofles wordt vooral bij het produceren behaald. Na gebruik is dit minimaal doordat ook deze plasticfles met de afvalstromen meegaat. Door de downcycling is de kwaliteit van de gerecyclede shampoofles minder geworden en neemt de kans dat opnieuw recycling plaatsvindt steeds verder af. Daarnaast zijn plasticflessen vaak voorzien van moeilijk af te weken etiketten en zeepresten in de fles. Dat maakt recycling nog lastiger.
Verpakkingsvrij
Neem dan de verpakkingsvrije shampoo. Omdat dit product nagenoeg geen verpakking heeft blijft er niks anders dan een informatiekartonnetje over voor in de papierbak, want die is gewoon weer te recyclen. Papier kan tot 25 keer worden gerecycled.
Conclusie: plastic en duurzaam combineren?
Plastic belast zowel vóór als ná het gebruik de natuur en het milieu. Dat roept de vraag op of een plastic shampooverpakking niet per definitie als ‘niet duurzaam’ bestempeld moet worden, nog los van de eventuele duurzame shampoo die erin zit.
Geldt dit dan ook voor het gebruik van gerecycled plastic? Het is een duurzamere stap om gerecycled plastic te gebruiken. Vooral tijdens het produceren van de shampoofles heeft gerecycled plastic een voordeel. Het put geen grondstoffen uit tijdens het proces wat wel het geval is bij het produceren van nieuwe plasticflessen.
Toch zijn er ook nadelen gebonden aan het gebruik van gerecycled plastic. Door downcycling gaat er kwaliteit van het materiaal verloren. Shampooleveranciers gebruiken gerecycled plastic van hoogwaardige kwaliteit. Deze kwaliteit is schaars en de vraag is dan ook of een shampoofles met een korte levenscyclus, dan wel het juiste product is om het kwalitatief gerecyclede plastic voor te gebruiken.
Gerecycled plastic kan dus gezien worden als probleem verminderend maar niet als oplossing. Verpakkingsvrije shampoo is daarom de grote winnaar als het gaat om duurzaamheid. Het verpakkingsafval wordt beperkt tot het minimale verplichte voor informatievoorziening en dat afval kan vaak ook nog eens worden gerecycled.
De shampoo
Volgens de begrippen zouden duurzame shampoos geproduceerd, gebruikt en afgebroken moeten worden op een manier waardoor natuur en milieu zo min mogelijk belast wordt.
Bij de shampooverpakking hebben we gekeken naar de impact op milieu en natuur tijdens het produceren en nadat de shampoo op was. Ditzelfde doen we met ons onderzoek naar de duurzame shampoo zelf. Echter met één extra stap. We bekijken ook de impact van shampoo tijdens het douchen.
Shampoo productie
Het blijkt dat leveranciers niet happig zijn op het delen van informatie over de shampooproductie. We moeten het daarom hebben van de wettelijke verplichtingen die merken hebben om een product op de markt te mogen brengen. De belangrijkste daarvan is de ingrediëntenlijst. Dit moet op ieder (bewerkt) product staan wat in Nederland verkocht wordt.
Bij veel bekende merken zien we daar een lijst met lange, onbekende ingrediënten. Dat maakt het voor de leek niet makkelijker om een goed beeld te krijgen wat er nou in de shampoos zit. Google biedt daarbij gelukkig een uitkomst. Er is namelijk een heleboel gratis informatie online beschikbaar. Zodra deze ingrediënten ingevoerd worden krijg je direct een betere uitleg van de ingrediënten en de eventuele schadelijkheid ervan.
We hebben deze zoektocht gedaan met een hele lijst aan ingrediënten, maar als voorbeeld nemen we Sodium Lauryl Sulfaat. Dat is een ingrediënt die we terugvinden in vrijwel alle shampoos die in de bekende retailwinkels te koop zijn. Het valt direct op dat bijna alle artikelen die naar voren komen negatief praten over dit ingrediënt. Je ziet, op deze manier is het voor iedereen mogelijk om inzichtelijk te krijgen wat er in de shampoo zit, ook als je geen scheikundige bent. Benieuwd naar een uitgebreide lijst met ingrediënten die je beter kunt mijden? Je vindt ze hier.
Helaas komen de ingrediënten waarvoor gewaarschuwd wordt steevast voor in de shampoos van de grotere merken.
We kunnen concluderen dat shampoos het label duurzaam niet kunnen dragen wanneer er sprake is van dit soort ongewenste ingrediënten. Gelukkig bestaan er wel een aantal shampoos die veel betere ingrediënten hebben. De schadelijke ingrediënten zijn dus niet noodzakelijk, maar zorgen wél voor de onnodig hoge belasting van klimaat en natuur, bij zowel productie als gebruik.
Shampoo gebruik
We hebben gezien dat veel shampoos niet duurzame ingrediënten gebruiken. In het proces van het produceren zorgt dit dan ook voor niet duurzame resultaten. Daarnaast schaden deze shampoos ook natuur en klimaat tijdens het gebruik ervan. Dit gebeurt op twee manieren.
Je lichaam
Tijdens het douchen komen sommige schadelijke ingrediënten in ons lichaam of zorgen ze voor een irriterende werking. Daarnaast zijn er shampoo ingrediënten die het haar zwaar en moeilijk doorkambaar maken. Daardoor zal je sneller weer het idee hebben dat je haar gewassen moet worden. Meer shampoo zorgt vervolgens weer voor meer negatieve effecten zoals hierboven beschreven. Een vicieuze cirkel waar we liever ver vandaan blijven. Een voorzichtige conclusie is dus dat shampoos met schadelijke ingrediënten zorgen voor beschadiging van je lichaam en je stimuleren om meer shampoo te gaan gebruiken. Met deze eigenschappen zijn de betreffende shampoos per definitie niet duurzaam.
Onderzoekers hebben eerder al aangetoond dat er polymeren (de technische naam voor microplastics) zijn aangetroffen in lichamen. Deze microplastics zijn al aangetroffen in onder andere nieren, placenta’s, levers en zelfs hersenen.
Het doucheputje
Na het uitspoelen verlaat de shampoo de badkamer door het douchepuntje. Daarmee lijkt de shampoo afgebroken en opgelost. Helaas is dit alles behalve waar. De kleinste schadelijke ingrediënten stromen via het doucheputje het riool in, en eindigen daarna in het oppervlakte water. Waternet geeft aan rond de 70% van de microplastics in afvalwater tegen te houden. De rest beland dus in de natuur.